Column Stijn Jansen: Zolang het aandeelhouderskapitalisme heerst, is het onmogelijk om sociaaldemocratische idealen te realiseren
Stijn Jansen, secretaris van de PvdA Utrecht, heeft tijdens het Rode Café van 7 mei de volgende column uitgesproken:
‘Wat heeft hij gerookt? Iets legaals kan het niet geweest zijn.’ ‘Grote flauwekul!’ ‘Dit zijn niet onze ideeën, maar de Jusos-utopie.’
Enkele reacties van onze Duitse ‘partijgenoten’ op een interview met Kevin Kühnert, de voorzitter van Jusos.
Had deze Kevin Kühnert gepleit voor het afschaffen van het minimumloon, het privatiseren van de gezondheidszorg of het onderwijs, uittreding van Duitsland uit de EU? Nee, hij had geopperd om grote bedrijven als bijvoorbeeld BMW aan het volk te geven.
Volgens sommige Duitse partijgenoten zijn dat hele rare en extreme gedachten. Persoonlijk vind ik het een hele rare gedachte dat het grootbedrijf dat zo veel, meestal negatieve, invloed op onze samenleving heeft, in handen is van aandeelhouders die slechts één belang hebben: zo hoog mogelijk rendement door winstmaximalisatie. Deze volledige focus op het behalen van een zo’n hoog mogelijk rendement, zorgt voor een race naar beneden. Niet alleen qua arbeidsvoorwaarden of belasting betalen, maar vooral qua moraal.
Zo bleek vorige week dat Heineken arme, kwetsbare, jonge vrouwen seksueel uitbuit om nog meer bier te verkopen in Afrikaanse en Aziatische landen. Natuurlijk netjes geoutsourcet, zodat ze hier nooit direct verantwoordelijk voor zijn.1
Onlangs werd een grote Nederlandse scheepsbouwer, vermoedelijk Damen, aangeklaagd, omdat ze in Polen gebruik maakten van Noord-Koreaanse slaven.3 Ideaal, Noord-Koreaanse slaven hoef je niet te betalen, behalve een rantsoen dat net genoeg is om in leven te blijven, werken 7 dagen in de week 12 uur per dag, hebben geen eisen over huisvesting en de Arbowetgeving is op hen niet van toepassing. Als er af en toe eentje dood gaat, is dat jammer, maar ach, het bespaart wel lekker veel kosten.
Dat bedrijven in de scheepsvaart graag kosten besparen, bleek dit weekend weer, toen Nederlandse reders het toch wel heel duur vonden om het Nederlands minimumloon te betalen.4
Over het minimumloon gesproken: VNO-NCW vindt het helemaal prima dat we in het rijke Nederland werkende armen hebben.5 Een verhoging van het minimumloon wijzen ze dan ook af. Terwijl de koopkracht van mensen die van minimumloon moeten rondkomen sinds eind jaren 70 met 20 procent gedaald is en de groep dat op of rond het minimumloon verdient sindsdien veel groter is.6
En dit zijn slechts recente voorbeelden van het grootbedrijf die heel nadrukkelijk het belang van winstmaximalisatie ver boven het algemeen belang zetten. Als ik alle schandalen in het grootbedrijf in de fossiele sector, kledingindustrie, de distributiecentra, farmacie, de Tech giganten of in de financiële sector zou behandelen, zouden we waarschijnlijk niet op tijd klaar zijn voor Europese Verkiezingen…. van 2024.
Sinds eind jaren ’70 hebben we het grootbedrijf steeds meer ruimte gegeven. Het bedrijfsleven zou veel efficiënter en beter te werk gaan als ze minder regels zouden hebben. Het rechtseconomisch denken werd zeer dominant onder aanvoering van Reagan en Thatcher, maar ook hier onder Lubbers. Een kleinere overheid, privatiseren en vooral deregulering. Het linkse economisch denken, werd afgeschilderd als een utopie of een sprookje. Het rechtse economisch denken werd beschouwd als neutraal, realistisch en wetenschappelijk.
Raar eigenlijk; want het links economisch denken vindt haar oorsprong in Das Kapital van Karl Marx, een doorwrocht wetenschappelijk en filosofisch studie. Ook latere links-economische denkers blonken uit in taaie proza, zoals Keynes en Pikkety.
Terwijl het huidige rechtse economische denken gebaseerd is op Atlas Shrugged en The Fountainhead van Ayn Rand, letterlijk sprookjesboeken!
En dat neoliberale denken van Ayn Rand en haar volgelingen, is zeer dominant geweest in de afgelopen 40 jaar. Sindsdien geloven we dat egoïsme leidt tot de beste samenleving en dat de vrije markt en bedrijven zo min mogelijk in de weg gelegd moet worden. Eén van Ayn Rands volgelingen was Alan Greenspan, de man die misschien wel het meeste invloed op de wereldeconomie heeft gehad in de afgelopen 40 jaar. En de man die bijvoorbeeld zei dat regulering het beste door de private sector gedaan kon worden. Dit zei hij eind 2007, enkele maanden voor de grootste naoorlogse economische crisis.
Wat heeft 40 jaar rechtseconomisch beleid nu opgeleverd? De koopkracht voor Nederlandse huishoudens staat sinds 1977 stil. Dat zegt overigens geen ‘links instituut’, maar de Rabobank7. Wat sinds die tijd overigens niet stil staat, is de CO2-uitstoot. Want ja, welk belang hebben aandeelhouders nou bij hogere lonen of de transitie van fossiele naar duurzame energie? Kost alleen maar geld en dus rendement.
Hoewel er soms wat meer kritiek op bedrijven komt, vind ik dat we nog te weinig fundamentele vragen stellen. Waarom gaan we er in godsnaam vanuit dat wat goed is voor bedrijven ook automatisch goed is voor ons? Waarom hebben aandeelhouders zo veel te zeggen in het grootbedrijf? Waarom geloven we in vredesnaam dat het een slim idee is om zaken die belangrijk zijn voor de samenleving uit te besteden aan door winst gedreven bedrijven?
Ook in onze partij is dit denken vaak nog dominant, terwijl de beloftes van privatisering nooit zijn uitgekomen; lagere kosten en hogere kwaliteit. Zo onderzocht ChristenUnie-senator Roel Kuiper, in de eerste parlementaire enquête door de Eerste Kamer ooit, de beloftes van de privatisering in het openbaar vervoer, de communicatiesector en de energiemarkt. Wat bleek; de kosten stegen in alle drie de sectoren, terwijl de kwaliteit, behalve in de communicatiesector, lager werden. De hogere kwaliteit in de communicatiesector was overigens te danken aan technologische ontwikkelingen, niet aan de privatisering.
Nu hoor ik jullie al denken: die technologische ontwikkeling komt toch van dat, oh, zo innoverende bedrijfsleven? Voor de mensen die in die hardnekkige mythe geloven, koop en lees het boek ‘De ondernemende Staat’ van de briljante econome Mariana Mazzucato. In haar boek onderbouwt ze cijfermatig en anekdotisch dat vrijwel alle grote innovaties van de afgelopen eeuw, zijn ontwikkeld door de overheid. De mythe van het oh, zo innovatieve Silicon Valley doorprikt ze fantastisch door aan te tonen dat ongeveer alle techniek die verwerkt zit in de IPhone, ontwikkeld is door overheden. Het enige wat Apple heeft gedaan, is het bij elkaar zetten van die techniek, een mythe creëren van een hip bedrijf en het verzilveren van enorme private winsten uit collectief gefinancierde innovatie. Als dank voor de door de overheid geleverde innovatie en techniek parkeert Apple natuurlijk al haar winsten in allerlei belastingparadijzen.
Deregulering en privatisering leiden dus niet tot lagere kosten, hogere kwaliteit en innovaties. En toch hoor ik zo weinig fundamentele kritiek op dat aandeelhouderskapitalisme. Sterker nog, wanneer iemand echte systeemkritiek uit, wordt ie dus afgeschilderd als een gevaarlijke en onrealistische fantast door de gevestigde orde, ook in onze partij. Terwijl Kevin Kürtner terecht constateert dat het belang van het grootbedrijf, namelijk winstmaximalisatie, haaks staat op het algemeen belang zoals de sociaaldemocratie dat voor zich ziet.
De beginselen van de PvdA zijn vrijheid, democratie, rechtvaardigheid, duurzaamheid en solidariteit. Prachtige uitgangspunten. Maar het belang van aandeelhouders van het grootbedrijf, een hoog rendement door winstmaximalisatie, staat haaks op al onze beginselen. Daarom moeten we partijgenoten met systeemkritiek niet ridiculiseren, maar juist omarmen!
Het uitgangspunt van Joop den Uyl was Spreiding van Kennis, Macht en Inkomen. De spreiding van macht en inkomen is door de ruimte die wij het grootbedrijf hebben gegeven, volledig scheefgegroeid en dus is het tijd voor echte kritiek en herziening van het systeem. Dat de ideeën van Kevin Kühnert in het huidige politieke speelveld onmogelijk lijken, is geen argument om er niet serieus naar te kijken.
Nelson Mandela zei immers ooit: ‘Het lijkt altijd onmogelijk, tot het is verwezenlijkt.’
4: https://www.vno-ncw.nl/nieuws/verhoging-minimumloon-schaadt-juist-kwetsbare-groep
5: https://www.veertien.nu/14vragen
