Hét Rode Café: gesproken column van Martijn Mandey
Deze column werd uitgesproken door Martijn Mandey tijdens het Rode Café met Ella Vogelaar en Harrie Bosch op 28 september 2015
Goedenavond,
Gisteren werd bekend dat het populistisch forum Geen Peil 450.000 handtekeningen opgehaald heeft. Voor een referendum tegen een asscociatieverdrag met Oekraine dat niemand kent. Ik vraag mij af hoeveel handtekeningen een forum over wonen zou hebben opgehaald. Want als iets belangrijk is en ons raak is het wel wonen.
Onlangs sprak ik met een net afgestudeerde, zeer getalenteerde ondernemer. Al tijdens zijn studie had hij meerdere bedrijven opgezet, andere studenten met hun kennis aan banen geholpen, en zelfs geadviseerd binnen overheid en justitie. Inmiddels floreerden meerdere bedrijven van hem, is hij gevierd spreker in het lezingenciruit. Maar een hypotheek bleef erg lastig. Maar voor sociale woningbouw kwam hij niet in aanmerking. Hij zat nog wel onder de grens van €34.000, maar met een wachttijd van 10 jaar zat dat er niet meer in. Pas nadat hij een werkgever (nota bene een bevriende) bereid had gevonden hem een intentieverklaring te geven bleek eindelijk een bank bereid een lening te verschaffen. Een van de vele verhalen van starters op de woningmarkt.
Lodewijk Asscher hield vorige week de Dreeslezing. Hij schetste ons een beeld van een maatschappij zonder ‘romp’ aan de hand van een tekening van een van zijn kinderen. Deze romp staat voor het midden, en in onze samenleving dreigt het midden te verdwijnen. Inkomensverschillen worden groter, je hebt wel een baan of je hebt er geen. Vermogenden worden vermogender, armen blijven arm. Verschillen worden groter, de kloof is back. Een Piketty-betoog. Maar vooral: er zakken meer mensen af uit het midden naar lagere inkomensklasse en sociale status dan andersom. Dubbeltjes worden geen kwartjes meer. En dat past ons sociaaldemocraten niet toch? Mensen zouden juist moet kunnen verheffen, aldus een Dreesiaans adagium. Asscher focuste zich, logisch, op arbeid. In de woningmarkt is het al niet anders, zo mogelijk nog erger. Hier speelt meer nog dan elders dat er een kloof is, en nauwelijks een midden. You’re in or you’re out. Je hebt een huurhuis of niet en staat op een lange wachtlijst. Je hebt een hypotheek en kan door. Of je hebt geen hypotheek.
Grote groepen die aan de zijlijn staan en niet meedoen, ‘the Have-nots’. En aan de andere kant groepen die met huizen die jarenlang hebben geprofiteerd van economische meewind. The Haves. Een volledige generatie heeft in vorige eeuw huizen gekocht, mijn ouders ook. Niet als investering maar omdat men moest en wilde wonen. Door marktwerking zijn de huizenprijzen door alle plafonds heen geschoten. De prijs werd niet bepaald door een relatieve waarde maar hoeveel je kon lenen. En lenen konden we ongeveer alles, via ook inmiddels verboden producten als ‘aflossingsvrij’ en beleggingshypotheek. Deze ‘haves’ hebben in relatief goedkopere tijden hun huizen kunnen kopen, en hebben gemiddeld een overwaarde van 200%. Dat scheelt weer bij volgende hypotheken (meer korting!) enz enz. De have nots zijn de mensen die nu een huis willen kopen: men krijgt nauwelijks een hypotheek, men moet aflossen en de huizenprijs blijft hoog, althans zeker in Utrecht.
Meer nog dan in welke sector heeft de crisis er flink ingehakt in de woningsector. De huizenbubbel werd doorgeprikt, waardes van woningen daalden, en dat terwijl mensen ook nog onzekerder van banen werden. En soms hun baan zelfs verloren. En wat doet het kabinet: deze gelooft in het herstel van de markt en laat het aan de markt. Het laat de woningbouwcorporaties in de kou staan, maar nog erger: de doorstroming stokt. Een starter kan nauwelijks een hypotheek krijgen. Of men moet behoorlijk eigen geld meebrengen. Zit de oplossing in Blok-hypotheken?
Het volledig vastlopen van de woningmarkt heeft zijn effect op de beschikbaarheid van sociale huurwoningen. Nu woningen op in de vrije huursector en op de koopmarkt onbetaalbaar blijven is wordt een te grote groep afhankelijk van wederom de sociale huurwoning. Wachtlijsten lopen op, alleen de heel schrijnende en urgente gevallen krijgen voorrang. Druk loopt zo hoog op dat we zelfs statushouders, mensen die als vluchteling toch de ergste dingen meegemaakt hebben, het niet meer gunnen.
Laten we sociale woningbouw gebruiken waar het voor bedoeld is. Het sociale (huisvestings)systeem is al decennia gedateerd en geenszins opgewassen tegen de huidige economische en maatschappelijke behoefte en evidente druk. Voor sociale woningbouw geldt niet dat er niet voldoende woningen zouden zijn, maar dat er 1. Teveel mensen gebruik van moeten maken en 2. De verkeerde mensen in zitten. Oplossingen moeten aan de andere kant gezocht worden. Mensen er uit, niet er in. Belangrijker dan te blijven volharden in sociale woningbouw voor diverse groepen, zouden we moeten investeren in doorstroming. Doorstroming vanuit een sociale huurwoning naar een betere woning. Oplossingen om de markt te herstellen vergt een rigoureuze aanpak. Schaf de hypotheekrente maar af. Zie Zweden waar de huizenprijs 10% inklapte, maar zich binnen 10 jaar herstelden, en er nu een gezonde situatie is. Of in Duitsland waar men juist de inkomsten door het afschaffen van de HR investeerde in het verkrijgen van een goede woning aan de onderkant. Dit gaat alleen bepaalde groepen geld kosten. Deze keuzes zijn niet populair. Maar het moet wel. De stip links aan de horizon.
Welnu, het thema van vanavond is ‘hoe sociaal is de woningmarkt’. Mijn antwoord: niet. Er is een enorme kloof tussen ‘the haves’ en the haves-not. En die eersten hebben het nog steeds electoraal voor het zeggen dus zal het nog wel even duren voor er voor enige solidariteit over generaties gesproken kan worden. Laten we ons met Asscher dan ook focussen op positieve keuzes. Op een blik naar voren en eruit. Op de starter die wel een hypotheek kan krijgen. Op ideeën om mensen uit een sociale huurwoning te krijgen in plaats van er in. Op verandering en bereidheid in te leveren voor the have-nots.
Op dit moment is er geen peil op te trekken. Of zullen we er maar een referendum over houden?
