Hulp bij wurgende schulden

Problematische schulden vormen één van de grootste maatschappelijke problemen van onze tijd. Hoewel harde cijfers voor de stad Utrecht helaas ontbreken, wordt op basis van landelijke gegevens ingeschat dat het gaat om minimaal 15.000 huishoudens in onze stad. We weten ook dat maar een klein deel van deze mensen zich uiteindelijk meldt voor de verschillende vormen van hulpverlening. En weer een klein deel daarvan wordt uiteindelijk echt uit de schulden geholpen. Het aantal schuldregelingen bedraagt in Utrecht volgens de gemeente ongeveer 750.

Gelukkig komt er steeds meer aandacht voor dit schrijnende probleem. De ontroerende serie ‘Schuldig’ over mensen met schulden in Amsterdam-Noord werd beroemd. Onlangs was er de eveneens aangrijpende documentaire over de toegang tot de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP). Daaruit bleek ook maar weer eens hoe gevarieerd de doelgroep mensen met schulden is. En ook hoe taai het vinden van een oplossing.

De PvdA bepleit al langer intensievere en pro-actievere aanpak van schulden. Landelijk zijn gelukkig de afgelopen jaren door staatssecretaris Jetta Klijnsma kleine stappen in de goede richting gezet. De regelgeving rondom de ‘beslagvrije voet’ (het deel van het inkomen waar schuldeisers niet aan mogen komen) is verbeterd. En er is geregeld dat de rechter in geval van ernstige schulden een ‘moratorium’ op kan leggen, een adempauze waarin de schuldenaar met deskundige hulp orde op zaken kan stellen en schuldeisers een pas op de plaats moeten maken.

Ook in Utrecht is een aantal (potentiële) verbeteringen in gang gezet. Zoals het plaatsen van de medewerkers schulddienstverlening bij de buurtteams. Daarmee kan ook de toegankelijkheid van de schuldhulpverlening worden verbeter. En –mede op initiatief van de PvdA- gaat een fonds van start waardoor (voorlopig 20) gemotiveerde jongeren met een schuld tot € 12.5000,- weer perspectief op de toekomst kunnen krijgen. Toch kan ook de gemeente –volgens de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) immers verantwoordelijk voor sluitende hulp bij schulden- nog veel verbeteren. Ik doe daarvoor een aantal voorstellen:

1. Stop huisuitzetting bij schulden.
In 2016 zijn in de regio Utrecht 149 huishoudens hun huis uit gezet, veelal wegens huurachterstand. Huisuitzetting kent alleen maar verliezers. De huurder raakt verder en verder in de problemen, de verhuurder schiet er vaak niets mee op want krijgt zijn geld toch niet en de maatschappelijke schade is groot. Met de aanpak ‘Voorkom Huisuitzettingen’ wordt, mede dankzij de inzet van buurtteams, veel bereikt. Uitzettingen worden hierdoor soms op het allerlaatste moment afgewend. Toch is dat niet voldoende. Bijna om de dag vindt er zo’n sociaal drama plaats. Wij willen daarom dat het college met woningcorporaties afspreekt om voortaan af te zien van huisuitzettingen vanwege huurachterstanden door schulden. Bij gezinnen met kinderen zou dit al helemaal uit den boze moeten zijn. In bijvoorbeeld Almelo zijn hiermee goede ervaringen. In plaats daarvan worden de vaste lasten voortaan automatisch ingehouden op het inkomen van de schuldenaar (budgetbeheer); zodat de woningcorporatie wel haar huurinkomsten krijgt.

2. Breid aanpak vroegsignalering uit naar de hele stad.
Preventie is hét toverwoord bij schuldenproblematiek. Vaak beginnen schulden onschuldig, maar wordt het van kwaad tot erger. De afgelopen jaren vond in delen van Overvecht en Kanaleneiland een proef plaats met vroegsignalering bij schulden. Mensen met een beginnende huurachterstand kregen huisbezoek van medewerkers van een buurtteam. In 42% van de situaties zijn afspraken gemaakt over een betalingsregeling en/of hulpverlening en begeleiding. Het college is net als de PvdA enthousiast over de resultaten en wil de aanpak stadsbreed uitbreiden (en bijvoorbeeld ook zorgverzekeraars en energiemaatschappijen erbij betrekken). Dit wil de PvdA al heel lang. Maar we lezen nergens hoe, door wie en met geld? Waarom wordt hiervoor niet structureel budget vrijgemaakt?

3. Voorkom wachtlijsten.
Juist omdat geldt: ‘hoe eerder, hoe beter’ zijn wachtlijsten bij schuldhulpverlening funest. Het college belooft dat iedereen met schulden binnen vier weken een gesprek krijgt. Maar wat gebeurt daarna? Komt de hulpverlening dan ook echt op gang? Sommige worden met huiswerk weer naar huis gestuurd. Maar hoe zit het dan met begeleiding? Worden medewerkers goed geschoold om bij een andere hulpvraag ook (veelal verborgen) schulpproblematiek te kunnen herkennen?

4. Versterk capaciteit en deskundigheid van de buurtteams.
De medewerkers van onze buurtteams doen ontzettend goed werk. In de korte tijd sinds de start in 2015 zijn de teams er steeds meer in geslaagd een herkenbaar en laagdrempelig loket te zijn. Tegelijkertijd is de opgave voor de buurtteams ook enorm. En komen er steeds meer nieuwe taken bij, zoals de schulphulpverlening. De PvdA pleit dan ook al tijden voor een structurele versterking van de capaciteit en deskundigheid van de buurtteams.

5. Help jongeren met ernstige schulden ook.
De PvdA juicht het toe dat het fonds voor jongeren met schulden tot € 12.500,- nu van start gaat. Maar wat doen we met jongeren die een veel grotere schuld hebben? Volgens de gemeente zijn er 84 jongeren die in begeleiding zijn bij Back-Up, Stadsgeldbeheer of de gemeente. Maar het feitelijke aantal jongeren met grote problematische schulden is waarschijnlijk veel hoger. Juist deze jonge Utrechters mogen we niet aan hun lot overlaten.

6. Ga niet uit van zelfredzaamheid en eigen kracht.
In het sociale domein zijn ‘zelfredzaamheid’ en ‘eigen kracht’ tegenwoordig de modewoorden. En er zijn uiteraard veel Utrechters bij wie een beroep op de eigen verantwoordelijkheid heel goed kan werken. Maar: juist bij schulden zijn deze begrippen niet effectief. Er komt steeds meer onderzoek beschikbaar waaruit blijkt dat schulden bij mensen chronische stress en een aantasting van mentale vermogens en het IQ kunnen veroorzaken. In diverse gemeenten, zoals Alphen aan de Rijn, wordt daarom geëxperimenteerd met de methode ‘mobility mentoring’. Hierbij ondersteunen ambtenaren bewoners stap voor stap bij bijvoorbeeld het aanvragen van kinderopvangtoeslag of het invullen van formulieren. Hierdoor ontstaat rust, waardoor bewoners later weer zelf het heft in handen kunnen nemen. Ook Utrecht moet hier wat ons betreft mee aan de slag.